MATTHIJS VAN BOXSEL: KUNST IS EEN POGING DE DOMHEID TE SUBLIMEREN

DIT IS KUNST: U bent de schrijver van de Encyclopedie van de domheid. Kunt u in het kort vertellen wat u onder domheid verstaat en wat daaruit volgt voor het onderwerp van uw encyclopedie?

MATTHIJS VAN BOXSEL: Domheid is het handelen tegen beter weten in. Dit talent is typisch menselijk. Anders dan dieren die een instinct tot zelfbehoud bezitten is de mens bereid zijn leven en dat van zijn soort op het spel te zetten omwille van waanideeën over ras, natie, geloof enzovoort.

Die zelfdestructieve domheid bedreigt onze beschaving iedere dag opnieuw; maar tegelijk vormt ze er de mystieke grondslag van. Want om niet aan zijn domheid ten onder te gaan werd de mens gedwongen zijn intelligentie te ontwikkelen. Alle strategieën om zijn domheid te beheersen vormen bij elkaar de beschaving.

Maar intelligentie is nog geen garantie voor zelfbehoud, integendeel, ze kan de domheid zelfs kracht bijzetten. Domme mensen zijn meestal gevaarlijk omdat ze intelligent zijn. En hoe intelligenter ze zijn, des te rampzaliger de gevolgen van hun domheid.

De levensbedreigende domheid valt niet uit te roeien zonder ook de mens uit te roeien; dat zou een domheid in het kwadraat zijn. De enige uitweg is het permanent verzinnen van nieuwe strategieën om de domheid het hoofd te bieden. Domheid is zo bezien de motor van onze beschaving.

Domheid manifesteert zich op elk gebied, in ieder mens, te allen tijde. Iedere studie naar de domheid krijgt daardoor als vanzelf encyclopedische dimensies.

Aan domheid valt niet te ontsnappen, maak daarom van uw domheid een persoonlijke, unieke domheid. Als u dan toch faalt, faal dan op een zo hoog mogelijk niveau. Als u dan toch valt, val dan zingend en sierlijk. Praktiseer het errorisme. Wees zo kleurrijke en veelzijdig mogelijk dom, wees een kunstenaar. Zo onTsnapt u aan de banale grijsheid en de stijfheid, de twee gevaarlijke kanten van de domheid. Doe als ik, maak van domheid ook uw sterkste kant!

DIT IS KUNST: De beeldende kunst lijkt te worden beheerst door tegenstrijdige ambities en pretenties. Sinds de Romantiek, zo niet eerder, waart de gedachte rond dat kunst de brug zou zijn naar een hogere vorm van kennis en inzicht. Dat dat een nog altijd levende gedachte is, bewijst Chris Dercon. Die verklaarde bij zijn aantreden in 2011 als directeurs van het Londense Tate Modern dat zijn museum de plek bij uitstek was om kennis op te doen over de wereld van nu. Tegenover deze en andere kennispretenties staan de alom erkende complexiteit, dubbelzinnigheid en ondoorgrondelijkheid van de hedendaagse kunst. De beschouwer moet er zelf maar een betekenis aan toekennen, volgens onder ander de kunstcriticus Hans Den Hartog Jager. Nog tegenstrijdiger is dat de beeldende kunst, sinds de jaren zestig, toen kunst volgens de deskundigen complexer en onbegrijpelijker werd, alleen maar meer publieke belangstelling heeft getrokken. Moet je op grond van dit alles zeggen dat de beeldende kunst een bedrijf van de domheid is en dat ook het beeldende kunstpubliek domheid aan de dag legt?

MATTHIJS VAN BOXSEL: Ieder poogt op zijn manier in het reine te komen met de idiotie van het bestaan. Sommigen nemen hun toevlucht tot een religie, anderen worden voetbalsupporter, of praten met de poes. Ik neem een voorbeeld aan de morosofen, waanwijzen, mensen die een evidente onjuiste theorie over het bestaan hebben verzonnen. Is de aarde plat? Werd in het paradijs Nederlands gesproken? Zijn atomen ruimteschepen? Is Delft Delphi? Betreedt de wereld de Lila-fase? Is het abstracte denken begonnen toen de clitoris zich evolutionair van binnen naar buiten heeft verplaatst? Anders dan de middelmatige theorieën van New Agegoeroes, astrologen, prinses Irene, ufologen enzovoort, zijn de morosofische studies zo uniek en ongerijmd dat ze van de weeromstuit een literaire kwaliteit krijgen.

Morosofen zijn niet gek, ze lijden een min of meer normaal bestaan bij de gratie van een fantasma waarin ze de gekte hebben bezworen. Kunstenaars zouden er goed aan doen hier een voorbeeld aan te nemen. Zo belanden we bij de ’Patafysica, mijns inziens het enige antwoord op de domheid.

Ik heb ook niet de sleutel tot het wereldraadsel; ik ontwikkel een literaire eenmanstheorie die in het beste geval leidt tot een originele invalshoek op schijnbaar vanzelfsprekende zaken; stupiditeit valt alleen met stupor te bestrijden.

DIT IS KUNST: Laten we het over onszelf hebben. Op 11 april bent u onze gast en wij zijn uw gastheren op een avond over kunst en media. Wij zien kunst als de schitterende vrucht van de burgerlijke cultuur en burgerklasse die in de vorige eeuw ten onder ging, eerst langzaam maar vervolgens steeds meer en sneller als gevolg van de digitale vloedgolf. Voor kunst en diepgang hebben we steeds minder tijd en met onze algemene ontwikkeling en talenkennis gaat het eveneens bergafwaarts. Om nog iets van de kunst te behouden moeten we haar veranderen, denken wij. Je moet van de ondergang van de beschaving entertainment maken. Maar, vragen wij ons af, is het niet dom om de kunst en de beschaving te willen redden?

De kunst redt zichzelf wel, zolang we de behoefte voelen om greep te krijgen op de idiotie van het bestaan. Uiteraard moet kunst niet tot het museum worden beperkt, maar maakt zij deel uit van het bestaan. Zoals de peetvader van de ’Patafysica, Alfred Jarry, al heeft gezegd: ‘Leven is het carnaval van het zijn.’ Kunst is een poging de domheid te sublimeren.

De ’Patafysica is de wetenschap van denkbeeldige oplossingen, de wetenschap van de uitzondering, en de wetenschap van een universum dat parallel loopt aan de officieel erkende wereld. Daar ga ik 11 april graag dieper op in.


Afbeeldingen:
(3) Panamarenko (Herford)
(4) Bas Jan Ader